Postępujące zmiany klimatu dotykają obszaru całej Europy i powodują coraz bardziej ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak susze, czy intensywne opady deszczu. Skutkuje to okresowymi niedoborami wody w okresie letnim oraz lokalnymi powodziami. Niekorzystny wpływ związany z powyższymi zjawiskami odczuwalny jest zarówno w wymiarze społecznym ale także gospodarczym, powodując znaczne straty w szczególnie narażonych sektorach (przede wszystkim w rolnictwie). Na negatywne aspekty braku dostosowań do zmian klimatycznych narażone są także miasta.
Projekt AQUARES skupia 10 partnerów z 9 krajów, w celu promowania efektywnej gospodarki wodnej poprzez ponowne wykorzystanie wody, wykorzystania możliwości rynku wodnego oraz zapewnienia ochrony zbiorników wodnych.
Partnerstwo projektu AQUARES tworzą następujące instytucje:
- Region Murcia (Hiszpania),
- Ministerstwo Rozwoju i Energii, Specjalny Sekretariat ds. Wody (Grecja),
- Województwo Łódzkie (Polska),
- Agencja Rozwoju Regionalnego Regionu Pardubice (Czechy),
- Agencja Energii i Wody (Malta),
- Lombardzka Fundacja dla Środowiska (Włochy),
- Zarząd Gospodarki Wodnej Oldenburga i Fryzji Wschodniej (Niemcy),
- Fundacja Euro-Śródziemnomorskiego Instytutu Wodnego (Hiszpania),
- Stowarzyszenie „Wybrzeże Bałtyckie” (Łotwa),
- Gmina Trebnje (Słowenia).
Ze względu na lokalne uwarunkowania, Województwo Łódzkie, w pierwszej fazie projektu AQUARES, skupionej na wymianie wiedzy i doświadczeń między partnerami w dziedzinach związanych z racjonalnym i efektywnym gospodarowaniem zasobami wodnymi, skoncentrowane było na rozwiązaniach z obszaru retencji wód oraz technologii oczyszczających ścieki komunalne i przemysłowe.
Głównymi wyzwaniami przed jakimi stoi Województwo Łódzkie w kwestii gospodarki wodnej są:
- poprawa jakości wód powierzchniowych oraz
- zapobieganie występowania skutków suszy oraz innych ekstremalnych zjawisk pogodowych I klimatycznych.
Wody powierzchniowe w województwie łódzkim są silnie zanieczyszczone i charakteryzują się złym stanem chemicznym. Na negatywny wynik oceny jakości ekologicznej wód decydujący wpływ mają wskaźniki biologiczne i fizykochemiczne.
Mimo prowadzonych sukcesywnie prac związanych z budową i modernizacją oczyszczalni ścieków oraz rozbudową sieci kanalizacji sanitarnej, nadal głównym źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych są ścieki komunalne i przemysłowe ze źródeł punktowych, ponadto zanieczyszczenia obszarowe (spłukiwane opadami z terenów zurbanizowanych i rolnych) oraz liniowe (pochodzenia komunikacyjnego).
W powyższym kontekście zasadne wydaje się propagowanie rozwiązań umożliwiających oczyszczanie i ewentualnie także ponowne wykorzystanie wody powstającej w wyniku procesów produkcyjnych na miejscu, czyli w zakładach produkcyjnych. Przykładem wielokrotnego wykorzystania wody w procesach przemysłowych jest dobra praktyka przedstawiona przez partnera projektu AQUARES z Czech (Agencja Rozwoju Regionalnego Regionu Pardubice): „Reuse of water in a food company for cooling system at vinegar production”. Z drugiej strony poprawa gospodarki wodnej może zostać osiągnięta poprzez zastosowanie takich technologii jak odzysk wody szarej lub wykorzystywanie wód opadowych w nowopowstających budynkach. Tego typu projekt („Water reuse at the building level – Condminio di via Sassetti”) został zaprezentowany przez Lombardzką Fundację dla Środowiska z Włoch. Jest to szczególnie interesujący przykład ponieważ powstał on w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Regionu Lombardii a więc analogicznego instrumentu, który jest w trakcie opracowywania przez Województwo Łódzkie.
Ekstremalne zjawiska pogodowe (coraz wyższe temperatury powietrza, silne nasłonecznienie, deficyt opadów, ekstremalne susze) występujące w województwie łódzkim, generują występowanie deficytów wody w glebie, zmniejszenie zasobów wód powierzchniowych, gruntowych i podziemnych. Powoduje to powstawanie zjawisk towarzyszących procesowi stepowienia (m.in. utrata materii organicznej w glebie) będącym jednym z najważniejszych problemów występujących w obszarze intensywnego rolnictwa.
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, temperatura w województwie łódzkim wzrosła o 2-3°C. Ponadto zanotowano spadek rocznej sumy opadów atmosferycznych o 10-30%. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym suszy jest najniższa w Polsce lesistość regionu oraz bardzo mała zdolność retencyjna zlewni.
W toku pierwszej fazy projektu AQUARES, zaprezentowane zostały liczne przykłady dobrych praktyk służących zwiększaniu retencji (m.in. „Constructed Wetlands Gorla Maggiore” – Lombardia, Włochy, „Dry polder Žichlínek” – Severovýchod, Czechy, „Surface flow constructed wetland for nutrient retention from agricultural catchment” – Łotwa).
Ośrodki miejskie w województwie łódzkim, zwłaszcza te największe, w związku z ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi takimi jak upały i nawalne opady, borykają się z koniecznością adaptacji do zmian klimatycznych. Skutkiem deszczy nawalnych, ze względu na utrudnioną infiltrację wody i często niedrożne systemy, są podtopienia. Obszarem największej kumulacji problemów związanych ze zjawiskami ekstremalnymi są miasta powyżej 100 tys. mieszkańców. Dla Łodzi zdiagnozowano 3 spośród 10 głównych zagrożeń klimatycznych tj. upały, intensywne opady i burze, powodzie miejskie.
Jednym z rozwiązań dedykowanych modernizacji miejskich systemów retencji wody, jest praktyka z greckiego regionu Attica („Combination of rainwater network and stormwater storage tanks”).
Analiza dobrych praktyk, jakie zostały zaprezentowane przez partnerów projektu AQUARES podczas wizyt studyjnych oraz wizyt na miejscu, przeprowadzona była pod kątem wykorzystania ich w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Łódzkiego. W aktualnej perspektywie budżetowej (2014-2020) rozpatrzono możliwość modyfikacji Regionalnego Programu Operacyjnego w ramach dwóch celów tematycznych: „Wspieranie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem” oraz „Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz promowanie efektywnego gospodarowania zasobami”. Ze względu na zaawansowanie we wdrażaniu Programu w perspektywie 2014-2020, dodanie nowego zakresu wsparcia wiązałoby się z negocjacjami z Komisją Europejską, które są procesem długotrwałym. W związku z ograniczonym czasem na realizację i rozliczanie projektów, istniałoby ryzyko utraty środków. W związku z powyższym, w oparciu o wnioski płynące z procesu wymiany doświadczeń w projekcie AQUARES, zaproponowano włączenie konkretnych rozwiązań w program regionalny dotyczący perspektywy 2021-2027 (FEŁ2027).
W związku z powyższym, Regionalny Plan Działania dla Województwa Łódzkiego zakłada uwzględnienie następujących kompleksowych działań:
- Włączenie rozwiązań wspierających wydajne i racjonalne gospodarowanie wodą w ramach Programu Fundusze Europejskie dla Łódzkiego 2027 (FEŁ2027).
- Podjęcie kompleksowych działań na rzecz adaptacji do zmian klimatu w ramach Programu Fundusze Europejskie dla Łódzkiego 2027 (FEŁ2027).
